Er zijn gesprekken gaande tussen Israel en Turkije over een mogelijke verbetering van de betrekkingen tussen beide landen. Een centraal punt daarin is de Turkse eis dat Israel excuses aanbiedt voor het doden van negen gewelddadige opvarenden van de Mavi Marmara, een Turks schip.

Het maakte deel uit van de eerste flotilla voor Gaza eind mei vorig jaar.

De onderhandelingen die nu plaatsvinden komen op een goed moment. De Turkse verkiezingen zijn voorbij. President Erdogan hoeft dus niet door te gaan met ophitsen tegen Israel om stemmen te werven. Voor Erdogan is een anti-Israelische campagne een luxe die hij zich permiteert als er geen echte grote problemen zijn. Gezien de huidige onzekere sfeer in het Midden-Oosten hebben rustiger betrekkingen met Israel wellicht ook nog andere voordelen. Israels relaties met Griekenland, Bulgarije en Cyprus zijn recentelijk zeer verbeterd, mede omdat deze landen Turkije met argwaan gade slaan. Erdogan heeft er belang bij deze ontwikkeling tegen te gaan.

De voortdurende onlusten in Syrie en de wrede onderdrukking daarvan door de regering zijn een reeel probleem voor Turkije. Niemand kan inschatten of de Syrische president Bashir Assad aan de macht blijft en hoeveel meer vluchtelingen Turkije, al dan niet tijdelijk, zal moeten absorberen. Er zijn ook andere onzekere factoren. Wat gaat er bijvoorbeeld in Egypte gebeuren na de verkiezingen in de herfst? En hoe zal de nieuwe regering daar de Turkse relaties met Hamas beoordelen?

In Israel dringen ‘appeasers’ erop aan dat de regering excuses aanbiedt. Ze zeggen dat verontschuldigingen woorden zijn die het land niets kosten. Schuld bekennen betekent echter ook dat Israel doet alsof de Turkse authoriteiten, de regeringspartij AKP, en haar leider premier Erdogan niet mede verantwoordelijk zijn voor de provocatie door de flotilla. Steven Merley, een onderzoeker van politiek extremisme heeft overtuigend bewijs geleverd voor de Turkse regeringshulp aan de organisatoren. Daarzonder was de Mavi Marmara waarschijnlijk nooit voor de Israelische kust aangekomen.

Als de Israelische regering excuses, in wat voor vorm ook, aanbiedt aan Turkije dan heeft dat veel negatieve consequenties. Verontschuldigingen sluiten een belangrijk deel van een debat af. De beide betrokken partijen zijn het dan immers eens over hoe het verleden geinterpreteerd zal worden.

Meer dan enig ander land heeft Israel – en trouwens ook het Joodse volk – ervaring met het verkrijgen van verontschuldigingen. Ze zouden daarom ook het belang daarvan moeten begrijpen. Vele landen en organisaties zoals het Rode Kruis, Kerken, en anderen hebben zich verontschuldigd voor hun gedrag tijdens de Holocaust. Israel heeft na de val van het communisme  excuses als eis gesteld voor presidentiele bezoeken uit de opnieuw onafhankelijk geworden landen in Midden- en Oost Europa. Critici zeiden toen dat dit geen zin had omdat vele verontschuldigingen niet oprecht gemeend waren. Anderen onderstreepten dat zij die zich verontschuldigden niet diegenen waren die de misdaden begaan hadden.

De leiders van Israel begrepen echter dat officiele excuses een belangrijke rol spelen in de collectieve herinnering. Daardoor worden de verontschuldigingen opgenomen in documenten die zowel voor toekomstige generaties als historici van belang zijn. Als Israel excuses aanbiedt aan Turkije over haar optreden jegens de flotilla betekent dat een voortdurende vervalsing van de officiele geschiedenis.

Het is zo langzamerhand alom bekend wat voor methoden van eerst een vuur opstoken en daarna weer blussen Erdogan gebruikt. In 2004 bijvoorbeeld beschuldigde hij Israel zonder duidelijke redenen van staatsterrorisme. In 2005 bezocht hij Israel om de verstoorde relaties te verbeteren. Het is niet erg waarschijnlijk dat de Turkse premier zijn gedragspatroon structureel veranderd heeft. In de toekomst kan hij het opnieuw opportuun vinden om Israel zwaar te beschuldigen.

Als Syrie en de rest van het Midden-Oosten wat rustiger worden, en Erdogan voelt weer de behoefte om haat tegen Israel te kweken, dan kan hij de eventuele uitgesproken verontschuldigingen gebruiken als een instrument in nieuwe haatspuierij. Erdogan kan dan claimen: ‘Ik had gelijk dat ik Israel de hele tijd aanklaagde met betrekking tot de doden op de Mavi Marmara.’ Het netto resultaat voor Israel is dan dat niets overblijft van de verbeterde relaties behalve misplaatste verontschuldigingen die voor altijd gedocumenteerd blijven.

14 juli 2011